Хятад хэлэнд орсон монгол үгийн бүтэц
The form of Mongolian loanwords in Chinese language
DOI:
https://doi.org/10.22353/MJFLC2013106Keywords:
хятад хэл, монгол үг, бүтэц, хэлбэр, дан үг, нийлэмж үгAbstract
Хятад хэлэнд орсон монгол үгсийг бүтцээр нь дан үг, нийлэмж үг, хятад хэлний онцлогийг шингээсэн үг гэж ангилж болно. Эдгээрээс дан үг нь нэг үет, хоѐр үет, гурав, дөрөв, таван үет үг болон тэмдэглэгдсэн байна. Монгол хэлний үгс хятад хэлний үгсийг бодвол харьцангуй урт байдаг учир хятад хэлэнд ихэнх нь буюу 90 гаруй хувь нь олон үет үг /2-5 үет/ болсон байна. Харин нийлэмж үгс нь монгол хэлэн дэх нийлэмж үг, монгол үг хятад үгтэй хоршиж бүтсэн нийлэмж гэж хуваагдаж болох бөгөөд монгол үг хятад үгтэй нийлж бүтсэн нийлэмж үг нь дотроо монгол үгэнд хятад үг залгаж бүтсэн, хятад үгэнд монгол үг залгаж бүтсэнээрээ ялгаатай байна. Мөн эдгээр ангилал тус бүр дотроо 2-3 хэлбэр бүхий бүтэцтэй байна.
Хятад хэл нь монгол үгийг тэмдэглэн хэрэглэхдээ өөрийн хэлний үгийн онцлогийг шингээсэн бүтэц бүхий үгийн хэлбэрийг бий болгосон нь хятад хэлэнд орсон бусад харь хэлний үгсийн бүтцэд төдийлөн байдаггүйгээрээ онцлогтой байна.
本文要讨论汉语中的蒙古语借词的词语构成形式。汉语借入外来词时有部分意译、部分或全部谐音音译、添加意义标志等方法。汉语中的蒙古语词语与汉语中的来源于其它语言的外来词一样最常见的是单纯音译。词都是由语素构成的。讨论汉语词的构成时说音译的外来词属于单纯词的多音节词。蒙古语的大部分词本身较长。把那比较长的词语用汉字拼写，标出来的词具有几个音节的，就会成为汉语的多音节词。汉语中的蒙古语借词毕竟是外来词，形式和构成方式上不像汉语词语的形式和构词方式。汉语中的蒙古借词，不止有单纯词，又有吅成词。我们看汉语中的蒙古语借词的形式和构成方式如下：由 1 到 5 个音节构成的单词形式；两类词组形式，如原蒙古语中的词组和蒙古语词与汉语词吅成的词组；汉语特色形式。
References
Монгол хэлээр:
Бадамдорж.Д, Монгол хэлний утгасудлал, дэд дэвтэр, УБ 2001
Бадамдорж.Д, Монгол хэлний утгасудлал, гутгаар дэвтэр, УБ 2001
Болд.Л Ред, Монгол хэлэнд орсон санскрит, төвд үг, УБ 2007
Бямбабаатар.Д, Монгол хэлний зарим ормол үгийг хятад хэлэнд хэрхэн оноосон тухай, МУИС ОУХДС Магистрын зэрэг горилсон дипломын ажил, УБ 1999
Бямбацэнд.Ц, Нангиад монгол‖Хуа-и и-юй‖толины үгийн сангийн судалгаа, дисс, УБ 2002
Ганбаатар.Я, Монгол Хятад хэлний үгийн сангийн харилцан нөлөөлөл, дисс, УБ 1996
Ганбаатар.Я, Өвөг ба эртний монгол хэлний судалгаа, УБ 2008
Жамсран.Л, Эрдэнэбаяр.Ү, Алтанцэцэг.Н, Хятад дахь монголчууд, ШУА Дорно дахин, Олон улс судлалын хүрээлэн, УБ 1996
Жанчив.Ё, Бямбацэнд.Ц, Нангиад монгол《Хуа-и и-юй》толь, УБ 2003
Ким Ки Сонь, Солонгосын Чэжү арлынхны хэлэнд орсон Монгол гаралтай үгс ба Юань улс
Гуулин улсын түүхийн холбогдол, дисс, УБ 1993
Мөнхсайхан.С, Монгол хэлэн дэх харь гаралтай үгийг судалсан байдал, Монгол хэл шинжлэл 2001, Боть 6,5-р дэвтэр
Цэвэл.Я, Монгол хэлний товч тайлбар толь, УБ 1966
ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэн, Монгол хэл шинжлэл, Боть1 /23/, УБ 1992
ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэн, Монгол хэл шинжлэл, Боть 6 /28/, УБ 2001
Хятад хэлээр:
波•少布, 黑龙江省蒙古语地名语源考, 中国地名 (Б.Шав, Хэилунзян мужийн монгол газар усны нэрийн гарлын тухайд, Хятадын газар усны нэр)
岑麒祥, 汉语外来语词典, 北京：商务印书馆 1990) (Цэнь Цисяан, Хятад хэлний харь үгийн толь, Бээжин, 1990)
陈刚、宋孝才、张秀珍, 现代北京口语词典, 语文出版社 1997 (Чэнь Ган, Сун Сяоцаи, Жан Сиүжэнь, Орчин цагийн бээжин аялгууны ярианы хэлний толь бичиг, Бээжин, 1997)
陈宏伟, 伊犁蒙古族及蒙古语地名, 中国地名 1998 (1) (Чэнь Хунвэи, И-ли дэх монгол үндэстэн ба монгол газар усны нэр, Хятадын газар усны нэр 1998)
辞海（缩印本）, 上海, 上海辞书出版社 1999 (Үгийн далай /хураангуй дэвтэр/, Шанхай, 1999)
方龄贵, 元明戏曲中的蒙古语, 上海, 汉语大词典出版社 1991 (Фан Лингүи, Юань, Мин улсын үеийн жүжиг дэх монгол үг хэллэг, Шанхаи 1991)
方龄贵, 古典戏曲外来语考释词典（以源于蒙古语者为为）, 汉语大词典出版社、云南大学出版社 2001 (Фан Лингүи, Сонгодог жүжиг дэх харь үгийн толь (монгол үг хэллэгийн жишээн дээр), Шанхаи 2001)
符淮青, 现代汉语词汇, 北京, 北京大学出版社,1985 (Фү Хүаицин, Орчин цагийн хятад хэлний үгийн сан, Бээжин, 1985)
甘肃省、青海省、宁夏回族自治区公路里程地图册（中国公路里程地图册系列）,北京, 测绘出版社, 2009 (Ганьсү, Хөх нуур, Нинся хотон үндэстний өөртөө засах орны авто замын сүлжээний газрын зураг, Бээжин, 2009)
格日乐,―蒙古语地名翻译与转写的几个问题‖, 黑龙江民族丛刊, 991(1) (Гэрэл, Монгол газар усны нэрийг орчуулах хийгээд тэмдэглэн бичихэд анхаарах хэдэн зүйл, Хэилунзяны үндэсний цуврал бичиг, 991(1))
国家测绘局地名研究所, 中国地名录（中华人民共和国地图集地名索引）, 中国地图出版社
,1997 (Улсын хэмжилзүйн газрын Газар усны нэр судлалын хүрээлэн, Хятадын газар усны нэрийн каталог, Бээжин, 1997)
胡晓清, 外来语, 新华出版社, 1998 (Ху Сяоцин, Ормол үг, Бээжин, 1998)
贾璇玉为编, 中国地名趣典, 中国环境科学出版社,1991 (Зяа Сьүань-юүй, Хятад газар усны нэрийн сонирхолтой толь бичиг, Бээжин, 1991)
刘长明, 新疆地名与传说故事, 新疆美术摄影出版社, 新疆电子音像出版社, 2007 (Лиү Чанмин, Шиньжааны газар усны нэрийн домог, Шиньжаан, 2007)
刘正琰、高名凯、麦永乾、史有为, 汉语外来词词典, 上海, 上海辞书出版社, 1984 (Лиү Жөнтань, Гао Минкаи, Маи Юунцеэнь, Шы Ёүвэи, Хятад хэлний ормол үгийн толь бичиг, Шанхай, 1984)
牛汝辰, 中国地名由来词典, 北京, 中央民族大学出版社, 1999 (Ниү Рүчэнь, Хятадын газар усны нэрийн гарлын толь бичиг, Бээжин, 1999)
史有为, 汉语外来词, 北京, 商务印书馆, 2003 (Шы Ёүвэи, Хятад хэлний харь үг, Бээжин, 2003)
史有为, 外来词——异文化的使者, 上海辞书出版社, 2004 (Шы Ёүвэи, Харь үг – өөр соѐлын элч, Шанхай, 2004)
吴郁芬、孙越峰、哈丹朝鲁、李红玉, 中国地名通名集解（蒙、维、汉、藏语部分地名通名表）, 北京, 测绘出版社, 1993 (Ү Юүй-фэнь, Сүнь Юйүэ-фөн, Хаданчулуу, Ли Хун-юүй, Хятадын газар усны ерөнхий нэрийн тайлбар (монгол, уйгар, хятад, түвд хэлний зарим газар усны ерөнхий нэрийн жагсаалт), Бээжин, 1993)
新编内蒙古自治区公路里程地图册（新编中国分省公路里程地图册系列）, 中国地图出版社, 2008 (Өвөр Монголын өөртөө засах орны авто замын сүлжээний газрын зураг, Бээжин, 2008)
新编新疆维吾尔自治区公路里程地图册（新编中国分省公路里程地图册系列）, 中国地图
出版社, 2008 (Шиньжаан Уйгарын өөртөө засах орны авто замын сүлжээний газрын
зураг, Бээжин, 2008)
许建中, 现代汉语词典中的音译外来词, 上海, 辞书研究, 1990 (3) (Сьүй Зеэньжун, Орчин цагийн хятад хэлний толь бичиг дэх авиачлан галигласан харь үг, Шанхаи, 1990 (3))
