МОНГОЛ ОРНЫ НЕОТЕКТОНИК ХӨДӨЛГӨӨН
Keywords:
Монгол, неотектоник хөдөлгөөн, идэвхитэй хагарал, газар хөдлөлAbstract
Монгол орны нутаг дэвсгэр бүрэлдэн бий болж одоогийнхоо дүр төрхийг олж, эх газрын царцдас бүрэлдэн тогтоход Хятадын платформ, Сибирийн платформын нөлөө асар их үүрэгтэй төдийгүй, Энэтхэгийн микроконтинент одоо ч гэсэн жилд 5 см хурдтайгаар хойш шахаж неотектоник хөдөлгөөний гол нөлөөлөгч хүч байсаар байна. Монголын нутаг дэвсгэрийн эх газрын царцдасын хөгжил, хөдөлгөөн, түүний идэвхжилд нөлөөлөх бас нэгэн хүчин зүйл нь Байгалийн рифтийн тэлэлтийн нөлөө юм.
Монгол болон Ази тивийн уул нуруудын одоогийн хэлбэр дүрс, үүсэл нь Евразийн плиттэй Энэтхэгийн плит мөргөлдсөнтэй холбоотой гэсэн плит тектоник онолоор тайлбарласан анхны ойлголтыг Таппонер, Молнар (1979) нар анх дэвшүүлсэн.
Томоохон хүчтэй газар хөдлөлтүүдээр үүссэн Монголын баруун хэсгийн идэвхтэй гажил нь Монгол Алтайн нуруу болон Хангайн зүүн-хойд хэсэгт ерөнхийдөө БХ чиглэсэн баруун гарын шилжилт болон тохрол хагарлыг хөгжүүлж, зүүнээс баруун тийш чиглэсэн Говь Алтайн нуруу болон Хангайн нурууны хойд хэсэгт зүүн гарын шилжилт болон тохрол хагарлуудыг үүсгэсэн байна. Эдгээр хагарлыи системүүдийн бүтэц нь дөрөвдөгчийн үеийн галт уулын үйл ажиллагаа хөгжсөн Хангайн бүнхэрийг хүрээлсэн хагарлуудаас бүтсэн параллеллограм хэлбэртэй төстэй байдаг. Тохрол хагарлууд нь аль ч нуруунуудад өвөрмөц хэлбэрээр бүлтрэн гарсан цэцгэн стрүктүр болон аллювийн суурьт үүссэн форбергүүдээр тодорхойлогддог.
Хэсэгчлэн хийгдсэн судалгаанууд болон GPS-ийн судалгаагаар Алтайн төв бүс балон Говь-Алтайн зүүн хэсгийн хоорондох шилжилт нь ойролцоогоор жилд 5,2 мм хурдтай, 340°-ийи чиглэлтэй байна. Монгол Алтайн төвийн царцдас ойролцоогоор жилд 4,8 мм хурдтайгаар БХ 354°, Говь Алтайн шилжилт нъ ойролцоогоор жилд 1,2 мм хурдтай 91° -ийн өнцгөөр шилждэг байна. Эдгээр шилжилт, шахалт нь Монгол Алтайг цагийн зүүний эсрэг чиглэсэн эргэлдэх хөдөлгөөнд, Говь-Алтайг цагийн зүүний дагуу эргэлдэх хөдөлгөөнд оруулдаг. Одоогийн судалгааны түвшинд Монголын хэмжээнд тогтоогдсон хүчтэй газар хөдлөлтүүдийн давтамжийн хугацаа нь нилээд их буюу 3700±1300 орчим жил байна.
Downloads
References
Е. В.Девяткин. 1974. Стрүктүры и формационные комплексы этапа кайнозойской активизации, Тектоника МНР: Москва, Наука. 182-195. (Тр. Совместной советско- монгольской н.-и. Гэол. Экс.; Вып. 9)
Е.В.Девяткин, Т.В. Николаева. 1975. Стрүктүры новейшего этапа активизации Монголии (неоген-антропоген). -В кн.: Мезозойская и кайнозойская тектоника и магматизм Монголии. М.: Наука, стр. 262-287. (Тр. Совместной советско-монгольской н.-и. Гэол. Экс.; Вып. 11).
Е.В.Девяткин. 1982, Кайнозой Внутренней Азии., М.: Наука, стр. 262-287. (Тр. Совместной советско-монгольской н.-и. Геол. Экс.; Вып. 11)
Гоби-Алтайское землетрясение /Ред. Н.А.Флоренсов, В.П.Солоненко. В.:Изд-во АН СССР, 1963. 391стр.
Т.Дугармаа, А.Шлупп, М.Адъяа, Д.Анхцэцэг, Ц.Баасанбат, Б.Баттулга, Ц.Батсайхан, Г.Баяр, Ч.Баярсайхан, С.Дэмбэрэл, Д.Эрдэнэзул, Д.Мөнгөнсүрэн, А.Мөнхсайхан, Д.Мөнхөө, Р.Наранцэцэг, Ч.Одонбаатар, Л.Сэлэнгэ, Б.Цэлмэн, М.Өлзийбат, Х.Уртсайхан, С.Марин, Г.Лидин, Д.Фюгет, А.Баясгалан. (2006).
Улаанбаатарын нутаг дэвсгэрийн газар хөдлөлийн аюулын үнэлгээний тайлан. УБ. 156х.
Ю.А.Зорин. М.Р.Новосе.юва, В.А.Рогожина. 1982. Глубинная стрүктүра территории МНР. Новосибирск: Наука, 1982. 94с.
Л.Нацаг-Юм, И.Балжинням, Д.Мөнхөө. 1971. Монгольское землетрясения. В кн.: Сейсмического районирование Уланбатора, Москва, Наука, 54-82.
С.Д.Хилько, Р.А.Курушин, В.М.Кочетков, И.Балжинням, Д.Мөнхөө. 1985. Сильные землетрясения. Палеосейсмологические и макросейсмические данные. Землетрясения и основы сейсмического районирования Монголии. Труды, выпуск 41. Совместная советско-Монгольская научно-исследовательская геологческая экспедиция. Стр. 19-83.
Д.А.Тимофеев, Т.В.Николаева. 1982. Гобийский Алтай и Заалтайская Гоби. Геоморфология МНР. Москва. Наука. с.65-87.
В.И.Тихонов. 1974. Разломы. - В кн.: Тектоника Монгольской Народной Республики. М.: Наука, стр. 196-210. (Тр. Совместной советско-монгольской н.-и. гэол. экс.; Вып. 9).
Baljinnyam, I., A. Bayasgalan, B.A. Borisov, A. Cisternas, M.G. Dem’yanovich, L.Ganbaatar, V.M. Koshetkov, R.A. Kurushin, P. Molnar, H. Philip, and Yu. Ya. Vashchilov, 1993. Ruptures of Major Earthquakes and Active 'Deformation in Mongolia and its Surroundings, GSA, Memoir 181.
A.Bayasgalan, J. Jackson, J-F.Ritz, and S.Cartier. 1999. Field examples of strike-slip fault terminations in Mongolia, and their tectonic significance, Tectonics, 18, 394-411.
Bayasgalan, A., J. Jackson, J-F. Ritz, and S. Cartier. 1999. ’Forebergs’, flower structures, and the development of large intra-continental strike-slip faults: the Gurvan Bogd fault system in Mongolia, J. Struct. GeoL, 21, 1285-1302.
A.Bayasgalan. 1999. Paleoseismology of the Bogd fault, in Problems of Geodynamics and Mettallogeny of Mongolia, Ulaanbaatar, Transactions, Vol. 3, 15-20.
A.Bayasgalan, J. Jackson, and Dan McKenzie. 2005. Lithosphere rheology and active tectonics in Mongolia: relations between earthquake source parameters, gravity and GPS measurements: Geophys. J. Int., 163, 1151-1179.
E.Calais, M.Vergnolle, V.San’kov, A.Lukhnev, A.Miroshnitchenko, Sh.Amarjargal, J.Devercheree. 2003. GPS measurements of crustal deformation in the Baikal-Mongolia area (1994-2002); implications on current kinetmatics of Asia. Journal of Geophysical Research 108, doi;10,1029/2002JB002373.
W.D.Cunningham. Windley, Brain F., Owen, L.A., Barry, T., Dorjnamjaa, D., Badamgarav, G., Saandar M.1997. Geometry and style of partitioned deformation within a late Cenozoic transpressional zone in the eastern Gobi Altai Mountains, Mongolia. Tectonophysics, 277, 285-306.
D.Cunningham. 1998. Lithospheric controls on Late Cenozoic construction of the Mongolian Altai, Tectonics, Vol. 17, 6, 891-902.
D.Cunningham. 2001. Cenozoic normal faulting and regional doming in the southern Hangay region, Central Mongolia: implications for the origin of the Baikal rift province, Tectonophysics, 331, 389-411
D.Cunningham, A. Dijkstra, J. Howard, A. Quarles & G. Badarch. 2003. Active intraplate strike-slip faulting and transpressional uplift in the Mongolian Altai The Geological Sociaty of London Spatial publications, 210, 65-87.
D.Cunningham (2005) Active intracontinental transpressional mountain building in the Mongolian Altai: Defining a new class of orogen. Earth and Planetary Science Letters 240 436-444.
Ding Guo-yu, eel., 1989. Atlas of active faults in China: Xi’an, Seismological Press, Xi’an Cartographic Publishing House, 121 p.
Gu Gonghu, and eight others, eds., 1989. Catalogue of Chinese earthquakes (1931 b.c.-1969 a.d.): Beijing, Science Press, 872p.
J.P.Howard, W.D.Cunningham, S.J.Davies, A.H.Dijstra and G.Badarch. 2003. The stratigraphic and structural evolution of the Dzereg Basin, western Mongolia: clastic sedimentation, transpressional faulting and basin destruction in an intraplate, intracontincntal setting. Basin research. Vol 15, Issue 1, p. 45-72.
J.Huang, and W.-P.Chen. 1986. Source mechanisms of the Mogod earthquake sequence of 1967 and the event of 1974 July 4 in Mongolia:Geophysical journal of the Royal Astronomical Society, v. 84, p. 361-379.
M.Jolivet, J-E Ritz, R.Vassallo, C.Larroque, R.Braucher, M.Todbileg, A.Chauvet, C.Sue, N.Arnaud, R.De Vicente, A.Arzhanikova, & S.Arzhannikov. 2007. Mongolian summits: An uplifted, flat old but still preserved erosion surface, geology, 35, 871-874.
R.A. Ku rush in, A. Bayasgalan, M.Ulziibat, P. Molnar, C.Bayarsaikhan, K.W.Hudnut, J.Lin. 1997. The surface ruptures of the 1957 Govi_altai, Mongolia, earthquake, Geol.Soc. Am. Spec. Paper 320.
P.Molnar, and P.Tapponnier. 1975. Cenozoic mectonics of Asia: Effects of continental collision: Science, v. 189, p.489-426.
E.Nissen, R.T. Walker, A. Bayasgalan, A. Carter, M. Fattahi, E. Motor, C. Schnabel, A. J. West, S. Xu. 2008. The Late Quaternary slip-rate of the Har-Us-Nuur fault (Mongolian Altai) from Cosmogenic lOBe and Luminescence dating. Earth and Planetary' Science Letters. November 14,
Edwin Nissen, Richard T. Walker, Amgalan Bayasgalan, Andrew Carter, Morteza Fattahi, Erdenebat Molar, Christoph Schnabel, A. Joshua West,Sheng Xu. 2008. Mongolian Altai: Defining a new class of orogen The late Quaternary slip-rate of the Har-Us-Nuur fault (Mongolian Altai) from Cosmogenic 10Be and Luminescence dating.
C.S.Prentice, K.Kendrick, K.F.Ritz, A.Bayasgalan and J.Spencer, 2007. Prehistoric ruptures of the Gurvan Bulag fault, Gobi Altai, Mongolia
C.F.Richter. 1958. Elementary seismology: San Francisko, W.H.Freeman, 768.
J-F.Ritz, R. Vassallo, R.Braucher, S.Carretier, M.Todbileg, E.Brown, D.Bourles. Slip rates along the Guvan Bogd active fault system, Gobi Altai, Mongolia 2007
E.A.Rogozhin, A.Bayasgalan, B.M.Bogachkin., L.I.Igonsan, and G.I.Reisner, 1993. The relation between seismic source zones in western Mongolia and the Zaisan-Altai fold area. J. of Earthquake Prediction Research, 3, 415-435.
C.H., Scholz, 1982. Scaling laws for large earthquakes: consequences for physical models, buIl.seismol.Soc.Am., 72, 1-14.
D.P.Schwartz, A.Bayasgalan, T.C. Hanks, K.Hanson, K.Kendrick, W.Lund, C.S.Prentice, J.F.Ritz, K.Rockwell and T.K.Rockwell, 2007. Paleoseismic investigantions of the 1957 Gobi Altai surface ruptures.
Shi Jiang-bang, Feng Xian-yue, Ge Shu-mo, Yang Zhang, Bo Me-Xiang, Hu Jun, and others. 1984. The Fu-yun earthquake fault zone in Xinjiang, China, in Continental seismicity and earthquake prediction: Beijing, Seismology Press, p. 325-346.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Геологийн асуудлууд
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
