Тариатын бичээснээ тохиолдох нэгэн хэллэг
A phrase of Tariat inscription
DOI:
https://doi.org/10.22353/MJFLC2013101Keywords:
Тариатын гэрэлт хөшөө, руни бичиг, хулгана жил(748), Уйгурын үеAbstract
Тус өгүүлэлд уйгурын үед холбогдох руни бичгийн сонгодог дурсгалын нэг болох Тариатын гэрэлт хөшөөний бичээснээ тохиолдох нэгэн хэллэгийн талаар авч үзнэ. Энэхүү хэллэг нь, хулгана жил буюу 748 онд Уйгурын хаан Моюнчурыг хаан ширээнээ залахдаа ард түмний хэлсэн үг юм. 741-760-аад оны үйл явдлыг тэмдэглэсэн уг бичээс нь агуулсан түүхэн мэдээгээрээ үнэлж баршгүй дурсгал билээ.
In this article, we will study on the phrase which is written on the Taryat Inscription, one of the classical runic inscriptions relating to Uyghur Period. This phrase is said by the Uyghur people in the year of Rat(748) at the Uighur king Moyunchur‘s coronation. Events between 741 and 760 were written in this inscription and it is a valuable historical monument.
References
Ahmet Bican Ercilasun. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I (Vol. I). Ankara. Berta, Á. (2004). Szavaimat Jól Halljátok… A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása. Szeged.
Ceval, K. (1994). Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin). Ankara.
Clauson, S. (1972). An etymological dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London. Erhan, A. (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya.
Joriγtu, Г. (2000). Moŋγol törül-ün kele ba türüg törül-ün kelen-ü üges-ün qaričaγuluγsan sudulul. Köke qota.
Kaşgarlı Mahmut, çev.Besim Atalay. (1999). Divanü Lugat-it-Türk (dizini) IV (Vol. IV). Ankara. Katayama, A. (1999). Tariat Inscription. In A. O. Takao Moriyasu (Ed.), Provisional report of researches on historical sites and inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998 (pp. 292+ Plates 1a-20b). The Society of Central Eurasian Studies.
Klyashtorniy, S. (1983 ). The Terkhin Inscription. Acta Orientalia Academiae Scientiarium Hung. Tomus XXXVI (1-3) , 335-366.
Osman, M. (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından, Tes, Tariat, Şine Us. Ankara. Rachwiltz, I. d. (1972). Index to the Secret History of the Mongols. Bloomington.
Reşid, R. A. (1979). Kutadgu Bilig (Vol. III). İstanbul. Sečenčoγtu. (1988). Moŋγol üges-ün ijaγur-un toli. Köke qota.
Tekin, T. (1983). Yeni bir uygur anıtı. Belleten, Tomus XLVI, No.184 , 795-838.
Tumurtogoo, D. (2006). Mongolian monuments in Uighur-Mongolian script(XIII-XVI centuries)
-Introduction, Transcription and Bibliography. Taipei.
User, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya. Бадамдорж, Д. (2006). Монгол хэлний үгийн сангийн утгазүй. Улаанбаатар.
Батбилэг, Л. (2011). "Хар тэргүүнт хүн" гэж хэн бэ? Altaica VIII, fasc.4 , Altaica VIII (4). Болд, Л. (2006). Орхон бичгийн дурсгал II. Улаанбаатар.
Каржаубай, С. (2002). Объединенгый каганат тюрков. Астана.
Кляшторный, С. (2006). Памятники древнетюркской письменности и этнокультурная история Центральной Азии. Санкт-Петербург.
Кляшторный, С. (2010). Рунические памятники Уйгурского Каганата и история евразийских степей. Санкт-Петербург.
Напил, Б. (2005). Қазақстан тарихы туралы түркi деректемелерi II том, Көне Түрiк бiтiктаслары мен ескерткiштерi (Орхон, Енисей Талас). Алматы.
Севортян, Э. (1974). Этимологический словарь тюркских языков. Москва. Сүхбаатар, Ц. (2009). Монгол хэлний найруулгазүй. Улаанбаатар.
Цэвэл, Я. (1966). Монгол хэлний товч тайлбар толь. Улаанбаатар.
Чоймаа, Ш. (2003). "Монголын Нууц Товчоон"-д гарах "külüg" хэмээх үгийн утга, гарал хувьсал. Монгол судлалын өгүүллүүд , Монгол судлалын өгүүллүүд, 278-283.
Шинэхүү, M. (1975). Тариатын орхон бичгийн шинэ дурсгал. Studia Archaelogica, Tomus VI, Fasc.1 , 220.
