Scientific transaction of the National University of Mongolia. Physics

ЦӨМИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЧИГЛЭЛЭЭР ХИЙГДСЭН СУДАЛГАА

2025-06-17T14:02:35+08:00

Цөмийн Физикийн Судалгааны Төвийн, Цөмийн Эрчим Хүч технологийн салбарт цөмийн эрчим хүчний судалгааны ажил 1990-ээд оноос эхлэн хийгдсэн байна. Судалгааны эхэн үед Цөмийн эрчим хүч гэж юу болох, цөмийн хүчийг ашиглах үндэслэл, олон нийтийн санал асуулга, цөмийн энерги ашиглах хууль боловсруулахтай холбогдуулан 9 бүлэг, 40 зүйлтэй хуулийн төсөл боловсруулсан байна. Энэхүү суурь судалгааны ажлын үр дүнд Монгол Улсын их сургуульд Цөмийн Эрчим хүчний бакалаврын хөтөлбөрийг 2012 онд нээн элсэлт авч эхэлсэн байна. Энэхүү хөтөлбөрөөр цөмийн физикийн суурь хичээл болон цөмийн реакторын физикийн суурь мэдлэг олгосон байсан. Цөмийн реакторын голомтын дизайныг судалгааг 2010 оноос эхлэн ЦЭХТ-ийн салбарт хөгжүүлэн судалгааны үр дүнг олон улсын болон дотоодын мэргэжлийн сэтгүүл, хуралд амжилттай хэвлүүлэн, илтгэсээр байна.

Comparison of 3D conformal and intensity modulated radiotherapy in head and neck cancer: Dosimetric and radiobiology evaluation

2025-06-17T16:12:06+08:00

Abstract: The aim of this study was to compare the dosimetric and radiobiological efficiency of various intensity modulated radiotherapy (IMRT) techniques with 3D conventional radiotherapy (3D-CRT) technique in the treatment of early-stage oral tongue cancer. Materials and Methods: This study was performed on 38 CT images of patients who were planned with 3D-CRT and three sets of IMRT treatment plans including five, seven and nine fields with prescribed dose of 70 Gy to planning target volume. The dose volume histograms, homogeneity index (HI), and conformity index (CI) were derived using Eclipse treatment planning system.

Хураангуй:

Энэхүү судалгаа нь толгой, хүзүүний хорт хавдрын туяа эмчилгээнд шинээр нэвтрүүлсэн Эрчмийг тохируулах туяа эмчилгээ (ЭТТЭ)-ний технологийн үр нөлөөг үнэлэх зорилготой. Судалгаанд 2022-2023 онд ЭТТЭ эмчилгээ хийлгэсэн 10 өвчтөн оролцсон бөгөөд 3 хэмжээст конформал туяа эмчилгээ (3Х КТЭ)-тэй харьцуулан дозиметр, радиобиологийн үр дүнг судалсан. PTV-ийн тохиромжийн индекс (CI) болон жигд тархалтын индекс (HI) нь ЭТТЭ аргаар илүү өндөр гарсан. PTV70-ийн дундаж тун 3Х КТЭ-д 101%, ЭТТЭ-д 100% байв. OARs-ийн хамгаалалтын хувьд ЭТТЭ нь тунгийн өртөлтийг бууруулж, ялангуяа шүлсний булчирхайн дундаж тунг 3Х КТЭ-ээс 43%-иар багасгасан (51.61 Гр → 29.09 Гр). ЭТТЭ төлөвлөлт нь PTV-д 70 Гр тун өгөх үед 3Х КТЭ-ээс 4 Гр-ээр өндөр тун түгээж, шаардлагыг илүү хангаж байв. Судалгааны дүнд ЭТТЭ технологи нь хавдрын талбайн тунгийн тархалтыг сайжруулж, эрүүл эдийг хамгаалахад үр дүнтэй болохыг тогтоосон.

Energy Spectrum of the ⁸Be Nucleus

2025-06-19T21:35:00+08:00

The ⁸Be nucleus is modeled as an α+α system composed of two alpha clusters. Using the complex scaling method with Buck and Schmid-Wildermuth potentials, we calculated the energy levels and corresponding resonance widths for the states with spin-parity Jπ = 0⁺, 2⁺, 4⁺, 6⁺, 8⁺, and 10⁺. The calculations were performed using Gaussian and harmonic oscillator basis functions. The results are compared with existing theoretical models and experimental data.

Эмнэлэгийн зориулалт бүхий 118Te-ийг natSn бай дээр α бөөмөөр явагдах урвалаар үйлдвэрлэх арга замын оновчлол

2025-05-31T09:53:20+08:00

Энэ судалгааны ажлаар эмнэлэгийн зориулалт бүхий ¹¹⁸Tе-ийг байгалийн агуулгатай изотопын баяжуулалттай цагаан тугалга бай дээр бөөмөөр шарахад явагдах цөмийн урвалуудын огтлолыг Talys кодоор тооцов. Мөн ¹¹⁵Sn(α,n)¹¹⁸Te болон ¹¹⁶Sn(α,n)¹¹⁸Te урвалуудын физик гаралтыг тооцоолж, ¹¹⁸Te -ийг үйлдвэрлэх арга замыг оновчилсон.

Бага чадлын реакторын эдийн засгийн хялбаршуулсан тооцоо

2025-06-17T15:30:19+08:00

Монгол Улсад эрчим хүчний хэрэглээ тасралтгүй өсч, дотоодын эх үүсвэрээс хэрэглээний 2/3-ийг хангаж байгаа нь импортын хамаарлаас шалтгаалсан эрсдлийг нэмэгдүүлж байна. Ийм нөхцөлд бага чадлын цөмийн реактор (БЧР) ашиглах эдийн засгийн боломжийг BWRX, RITM-200N загварууд дээр тулгуурлан судаллаа. Судалгаанд тэгшитгэсэн өртөг (LCOE), цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ (NPV), дотоод өгөөжийн хувь (IRR), хөрөнгө оруулалтын нөхөлтийн хугацаа зэргийг авч үзсэн. Зээлийн хөнгөлөлтийн хувь 3-7% үед BWRX реакторуудын LCOE 46.5-73.6 ам.доллар/МВтцаг байгаа нь өнөөгийн борлуулалтын үнэтэй (80 ам.доллар/МВтцаг) харьцуулахад эдийн засгийн үр ашигтай байна. Харин RITM загварууд илүү өндөр өртөгтэй тул зөвхөн 3%-ийн зээлийн хөнгөлөлтийн нөхцөлд ашигтай байна. Судалгааны үр дүн БЧР-ыг Монгол Улсын эрчим хүчний найдвартай байдалд хувь нэмэр оруулах боломжтой байна.

The DETERMINATION OF THE MANGANESE (MN) CONTENT IN BLACK TEA USING NEUTRON ACTIVATION ANALYSIS

2025-06-19T09:05:38+08:00

In this study, the energy calibration and efficiency of a NaI(Tl) scintillation detector were carried out by activating 55^{55}55Mn using a 239^{239}239Pu-Be neutron source within the energy range of 0.5–1.0 MeV. This method was then applied to determine the manganese (Mn) content in several imported black tea samples commonly consumed in Mongolia. The results revealed that the Mn concentration varied depending on the type of tea, ranging from 0.4 to 4.1 mg/g.

VVR-KN, IRT-4M түлштэй судалгааны реакторын урьдчилсан нейтроник анализ

2025-06-17T14:51:40+08:00

Уг судалгааны ажлаар 6МВт чадалтай VVR-KN түлштэй VVR-K, 10МВт IRT-4M түлштэй LVR-15 Rez судалгааны реакторын нейтроник тооцооллыг SERPENT-2.1.30 Монте-Карло код, ENDF-B.VII/1 цөмийн өгөгдлийн сан ашиглан хийв. Реакторууд 19.75wt% баяжуулалттай UO₂-Al түлш ашигладаг ба хөнгөнцагаан бүрээстэй, усан удаашруулагч, бериллий ойлгогчтой бөгөөд реакторын голомт тус бүрийн энгийн загварыг тооцоолол хийхэд ашигласан. Урьдчилсан нейтроник анализаар VVR-KN түлштэй VVR-K реакторт эффектив нейтрон үржүүлэгч фактор 1.0822, дулааны нейтроны урсгал 3.61343×10¹³н/см²с, IRT-4M түлштэй LVR-15 реакторт 1.1247, дулааны энергитэй нейтроны урсгал 4.38744×10¹³ н/см²с гэж тооцоолов.

Source Apportionment of Air Particulate Matter in Ulaanbaatar City (2017–2019) Using Positive Matrix Factorization

2025-06-17T16:18:04+08:00

In the study, the source apportionment of ambient particulate matter was conducted using Positive Matrix Factorization (PMF) based on measurement data from 176 samples of PM₂.₅ and PM₁₀–₂.₅ collected during the winter seasons of 2017–2019 in Ulaanbaatar city. The input dataset included concentrations of 17 chemical elements and black carbon. The PMF results revealed five major sources for both PM₂.₅ and PM₁₀–₂.₅: soil dust (34.8% and 59.2%), coal combustion (39.8%, 18.1%), vehicular emissions (8.1%, 8.5%), petroleum-related sources (4.4%, 2.7%), and industrial emissions (12.9%, 11.6%), respectively.

Гуулин аяганд хадгалсан усны цайрын баяжилтыг хугацаанаас хамааруулан рентген флуоресценцийн шинжилгээний аргаар тодорхойлсон үр дүн

2025-06-01T15:21:40+08:00

Abstract This study investigates the concentration of zinc leached into water stored in a brass pot at room temperature using the X-ray fluorescence (XRF) analysis method. A total of 100 mL of pure water was stored in a brass pot for 16 days. Water samples of 1 mL were taken at 24- or 48-hour intervals, resulting in 12 prepared solutions. XRF analysis showed that the zinc concentration in the control (unexposed) water was 0.5 mg/L, while the water stored in the brass pot exhibited zinc concentrations ranging from 2 to 13 mg/L over the 2–16-day period. Standard zinc solutions of 5 mg/L and 10 mg/L were also analyzed, and concentrations were determined within a 10% uncertainty margin. These findings demonstrate the leaching behavior of zinc from brass containers under ambient conditions.

Source Apportionment of Air Particulate Matter in Ulaanbaatar City (2017–2019) Using Positive Matrix Factorization

2025-06-02T09:17:57+08:00

Цөмийн энергийн салбарын эрх зүйн орчны шинэчлэлт

2025-06-03T13:48:47+08:00

Монгол Улс дахь цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй ажиллагааны эрх зүйн орчин, тэр дундаа өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хэрэглэгддэг дүрэм, журмууд 1983 оноос хойш шинэчлэгдээгүй байсан тул Олон улсын атомын энергийн агентлагийн стандарт, Европын холбоо болон бусад орны туршлагыг судлан олон улсын жишигт хүргэх ажлыг гүйцэтгэв. Энэ ажлын хүрээнд цөмийн аюулгүй байдал, цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй ажиллагааг хангуулах чиглэлээр 20 дүрэм, журам, норм, стандарт, төлөвлөгөөг боловсруулж батлуулав. Цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгоор ашиглах, аюулгүй байдал, аюулгүй ажиллгаа, цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх чиглэлээр олон улсын гэрээ, конвенциудад нэгдэн орлоо. Мөн цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, цацраг идэвхт ашигт малтмалыг олборлох, боловсруулах үйл ажиллагаанд тавигдах цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй ажиллагааны зарчмын шаардлагуудыг тусгав.

Comprehensive Study of Environmental Radioactivity

2025-06-17T09:57:03+08:00

Researchers at the Nuclear Research Center of the National University of Mongolia conducted environmental radiation studies to assess the levels of radioactivity in soil and water across various regions of Mongolia, including the western, central, and Gobi areas; major cities such as Ulaanbaatar, Darkhan, and Erdenet; as well as areas with uranium mines and coal deposits. As part of this work, a comprehensive methodology was developed. The findings are significant for establishing background radiation levels in Mongolia and play a critical role in radiation monitoring. This article also provides an overview of research related to air pollution, radon concentration, evaluations of external radiation exposure, and assessments of radioactivity in some food products and construction materials.

Туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуурын гүнд шингэсэн тунгийн харьцааг PHITS кодоор тооцоолсон үр дүн

2025-06-17T21:56:02+08:00

Туяа эмчилгээний хувьд тунгийн тархалтыг үнэлэхэд гүнд шингэсэн тунгийн харьцаа (PDD) нь эмчилгээний төлөвлөлт болон чанарын баталгаажуулалтын гол үзүүлэлт болдог. Энэхүү судалгаанд PHITS кодыг ашиглан Varian TrueBeam шугаман хурдасгуурын 6 МВ энергитэй фотон цацрагийн гүнд шингэсэн тунгийн харьцааг усан пантом ашиглан тооцоолж, хэмжилтийн болон стандарт онолын утгуудтай харьцуулан судлав. Судалгааны үр дүнд PHITS кодоор тооцоолсон утга 150-200 мм гүнд ±2% зөрүүтэй байсан нь AAPM TG-40 тайланд зөвлөсөн зөвшөөрөгдөх хязгаарт багтаж байна.

In radiation therapy, the Percentage Depth Dose (PDD) is a key parameter for evaluating dose distribution, playing a critical role in treatment planning and quality assurance. In this study, the PDD of 6 MV photon beams produced by a Varian TrueBeam linear accelerator was calculated using the PHITS code. The simulated results were then compared with measured values and standard value. The findings indicate that the PHITS-calculated PDD values differed by ±2% within the 150–200 mm depth range, which falls within the acceptable tolerance limits recommended by the AAPM TG-40 report.

On the 60th Anniversary of the Nuclear Research Center, NUM: Research on Nuclear Applications and Technologies

2025-06-23T15:05:43+08:00

Since its establishment in 1965 as the Nuclear Analysis Group under the National University of Mongolia, the Nuclear Research Center has been actively engaged in both fundamental and applied research in nuclear physics, as well as the implementation of nuclear methods and technologies in end users. During this period, over 400 scientific articles have been published in the field of nuclear applications and technologies. In addition, 8 technologies have been introduced into industrial use, 3 patents have been granted, 13 certificates of authorship and 2 utility model certificates have been obtained, and 20 Mongolian national standards have been developed and approved. In traditional Mongolian timekeeping, twelve years constitute one cycle, and five such cycles comprise a full sixty-year period known as an era, or jaran. Indeed, sixty years is a significant span of time, both in the life of a scholar and in the history of a scientific institution. This review article aims to briefly summarize the research activities undertaken over the past sixty years by the scientists and researchers of the Nuclear Physics Research Center (NPRC), with a particular focus on applied nuclear research, the development of nuclear methods and technologies, the creation of instruments and devices, and their implementation by end users—organized and presented by time period.