https://journal.num.edu.mn/MJAAE <p style="text-align: justify;"><strong><span style="font-weight: normal;">Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and Ethnology</span></strong> (ISSN1810-5025, online ISSN3106-1826) is the official journal of the Department of Anthropology and Archaeology, School of Arts and Sciences, National University of Mongolia. This journal annually publishes scientific articles and notes in the fields of archaeology, biological archaeology, socio-cultural anthropology, linguistic anthropology, and ethnology in Mongolian and English.</p> MUIS Press en-US Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and Ethnology 1810-5025 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10098 <p class="p1">Тус өгүүлэлд Монгол Алтайн нурууны төв хэсэг, Баян-Өлгий аймгийн нутгаас олдсон&nbsp;эртний нэгэн зүймэл нум, сумны тухай өгүүлэх ба олдсон газар, хадгалалтын байдал, хэлбэр, ур хийц,&nbsp;дагалдах эд зүйлсийн эрдэм шинжилгээний тодорхойлолт, зарим гэрэл зураг болон гар зураг зэргийг&nbsp;бүрнээр анх удаа нийтлүүлж байна. Мөн Алтайн бүс нутгийн хэмжээнд олж илрүүлэн судлаад буй хадны оршуулгуудаас олдсон ижил төстэй олдворуудтай харьцуулан судлах замаар тухайн олдворын харьцангуй он цагийн талаарх өөрсдийн саналыг дэвшүүлэв.</p> Ноост Баярхүү Хөх Бямбажав Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 5 14 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10099 <p class="p1">Дугшихын балгасаас илэрсэн гурван дээжийг Япон улсын С14 лабораторид илгээж он цагийг тогтоолгоход 1270-1370 оны хооронд буюу Их Юань улсын үед холбогдох нь тодорхой болов. Энэхүү өгүүлэлд Дугшихын балгасаас олдсон төмрийн бэлдэц, төмөр болон зэс зоосыг тэнд байсан гар үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаатай холбон тайлбарлахыг оролдсон байна. Дугшихын балгас нь Монголын эзэнт гүрэн болон түүний дараах үед Хархорум хот руу аян жин тээдэг худалдааны замын нэг чухал зангилаа газар байжээ.</p> Уламбаяр Эрдэнэбат Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 15 34 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10100 <p class="p1">Өргөн уудам тал нутгийн хүн амыг нүүдлийн мал аж ахуйтай салшгүй холбоотой хэмээн</p> <p class="p1">үздэг. Монголын тал хээрийн бүс нутгаар хэдэн мянган жилийн турш нүүдэллэн, говь, тал хээрийн</p> <p class="p1">хагас хуурай, хуурай бүс нутгийг малчин бүлгүүд эзэмшин байсныг археологичид баталсан юм. Шинэ</p> <p class="p1">чулуун зэвсгийн үед (ойролцоогоор НТӨ 6000-1800 он) говь одоогийнх шиг хуурай биш бөгөөд тухайн</p> <p class="p1">үед чийглэг уур амьсгалтай байж тэнд анчин түүвэрчин бүлгүүд амьдарч байсныг батлах археологийн</p> <p class="p1">олдвор хэрэглэгдэхүүн цөөн тоогоор илэрдэг. “Дорнод Монгол: археологийн хайгуул, малтлага” төслийн</p> <p class="p1">хүрээнд Дэлгэрхаан уул, түүний орчны бүс нутагт явуулсан хайгуул судалгааны үр дүнд бид шинэ чулуун</p> <p class="p1">зэвсгийн үед хамаарах нэгэн бууц сууринг илрүүлсэн юм. Малгар хэмээх энэ дурсгалт газар хийсэн</p> <p class="p1">малтлагаар соёлт давхаргад гал голомтын үлдэгдэл, сууцны давхаргаас чулуун зэвсэг, цөөн тооны амьтны</p> <p class="p1">ясны үлдэгдэл зэргийг илрүүлсэн юм. Эдгээр олдворууд нь Л.Яанз ба бусад судлаачдын гаргасан шинэ</p> <p class="p1">чулуун зэвсгийн үеийн бууц суурин, амьдралын хэв маяг, олдворын төрөл зүйн ангиллаар Баянбүрд 2-т</p> <p class="p1">(НТӨ 6000-3000 он) хамаарч байна. Гэвч 2017, 2018 оны сорилын малтлагаар илэрсэн цөөн олдвор дотор</p> <p class="p1">Баянбүрд 2 давхаргыг тодорхойлох ваар савны үлдэгдэл, тээрмийн багаж зэрэг зүйл байгаагүй. Малгар нь</p> <p class="p1">ургамал, ан амьтны нөөцөөс хамаарч анчид-түүвэрчдийн өргөтгөсөн оршин суух бүс нутгийн сүлжээнд</p> <p class="p1">хамаарч байжээ. Энэ дурсгал тухайн бүс нутагт анхдагч бөгөөд Монголын нэн эртний түүхэн дэх анчин</p> <p class="p1">түүвэрчдийн аж ахуй, суурин сууцыг судлахад шинэ зам нээж болохуйц ач холбогдолтой юм. Хөрш</p> <p class="p1">зэргэлдээх бүс нутгийн археологийн хайгуул судалгааны үр дүнг бууц суурины тархалттай харьцуулан</p> <p class="p1">авч үзснээр Монгол нутаг дахь эртний хүн амын аж ахуй, өөрчлөлт, хувиралын үйл явц зэргийг илүү</p> <p class="p1">нарийвчлан тодорхойлох, загварыг сайжруулахад хувь нэмэр оруулна гэж найдаж байна.</p> Сара Плеугер Бастиан Брайтэнфелл Алтанбаяр Золжаргал Рассел Нельсон Вилльям Ханичёрч Чунаг Амартүвшин Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 35 53 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10101 <p class="p1">Монголын өндөрлөгт төр улсаа байгуулж явсан Хятаны нүүдэлчид түүхийн явцад эх газрын хүйтэн сэрүүн уур амьсгал, ахуй амьдралын хэв маягтаа зохицсон үндэсний өвөрмөц хувцсыг бий болгожээ. Мал амьтны арьс үслэг, ноос ноолуур зэргийг гол түүхий эд болгон ашигладаг бөгөөд Төв Хятадын суурин соёлын хувцаснаас эрс ялгаатай байв. Энэхүү өгүүлэлд Хятан нарын хувцасны хөгжил хувьсал, хэв маягийн зарим онцлогийг харьцуулан судлахыг оролдсон байна.</p> Сунина Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 54 60 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10102 <p class="p1">Тус өгүүлэлд Монгол Алтайн баруун хэсэг Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутагт орших Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг дахь нарийн зураасан зургийн дүр дүрслэл, арга барил, сэдэв зохиомж, он цагийн хамаарал зэргийг харьцуулан авч үзэв. Эдгээр дурсгалт газарт хадны зурагт элбэг тохиолддог бугын дүрс, мөн хүний дүрс, тэрэгний дүрслэл зэргийг агуулсан нийт 78 нарийн зураасан зураг байна. Эдгээрийн дотор бидний шинээр олж илрүүлээд баримтжуулсан цөөнгүй зургийг хамруулсан болно. Он цагийн хувьд хүрэл зэвсгийн үеэс Түрэгийн үед хамаарах ажээ.</p> Мүшелхан Адилбек Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 61 68 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10103 <p class="p1">Юань улс нь Монголын эзэнт гүрний Зүүн Ази дахь захиргааны нэгэн хэлбэр бөгөөд өргөн уудам нутаг дэвсгэрт олон угсаатныг хамарсан нэгдмэл захиргааг хэрэгжүүлж чадсан билээ. Тухайн үед түүний хөлөг онгоц үйлдвэрлэл болон далайн үйл ажиллагаа дэлхийд тэргүүлэх түвшинд хүрсэн байв. Энэхүү өгүүлэлд Японы Такашима арлын усан доорх археологийн олдворын судалгаанд тулгуурлан Юань улсын хөлөг онгоцны бүтэц, материалын сонголт, үйлдвэрлэлийн цар хүрээ зэргийг түүхэн сурвалжтай уялдуулан шинжлэхийг оролдсон байна. Судалгааны дүнгээс үзэхэд, Юань улсын хөлөг онгоц нь ус нэвтрэхгүй тасалгаат хийц, материалын оновчтой сонголт, үйлдвэрлэлийн боловсронгуй арга технологитой байсан нь тогтоогдсон. Энэ нь тэдний өргөн цар хүрээтэй далай тэнгисийн аян дайн болон гадаад худалдааны амжилтыг технологийн түвшнээс дэмжсэн чухал хүчин зүйл болж байжээ. Гэсэн хэдий ч тухайн үед Юаны хөлөг онгоц нь хэт салхи, ширүүн давалгаанд тэсвэр муутай, холын далайн нөхцөлд чиглэл барих, цаг агаарын урьдчилсан мэдээлэл авах зэрэг чадамж харьцангуй сул байсан нь их гүрний далайн чинадад байлдан эзлэх бодлогод саад учруулсан байна.</p> Урьхан Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 69 74 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10104 <p class="p1">Энэхүү өгүүлэлд 2015 онд Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын нутаг Эгийн голын УЦС-ийн авран хамгаалах малтлага судалгааны ажлын хүрээнд Харуулын гозгор уулын өвөрт малтан судалсан Мөнххайрханы соёлд хамаарах хөндөгдөөгүй нэгэн булшны эх хэрэглэгдэхүүний талаар мэдээллэхийн зэрэгцээ Монгол орны хөгжингүй хүрлийн үед холбогдох Мөнххайрханы соёлын бусад дурсгалын судалгааны байдал, олдвор хэрэглэгдэхүүний талаар өгүүлэхийг зорьлоо.</p> Төмөр-Очир Идэрхангай Лхагвасүрэн Хүслэн Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 75 86 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10105 <p class="p1">Энэхүү өгүүлэлд Хятаны умард хилийн бэхлэлт, хэрмийн судалгааны түүхэн байр суурь, баригдсан болон ашиглаж байсан цаг хугацааны тухай асуудлыг хөндөхийг оролджээ. Судалгааны байдлаас үзвэл, “Чингисийн далан”-гийн хойд шугамыг Хятаны Ляо улсын үед (916-1125) байгуулсан бөгөөд Зүрчидийн Алтан улсын үед (1115-1234) залган ашиглаж байжээ. Зарим бэхлэлтийг 1147 онд Монголчууд булаан авч байсан бөгөөд Монгол Улсын Дорнод аймгийн Чойбалсан сумын нутаг Урд гэртийн говийн бэхлэлтээс хожим Юань улсын үед ч ашиглаж байсан байж болзошгүй он цагийн материал илэрчээ. “Чингисийн далан” хэмээх байгууламж нь умардын нүүдэлчин үндэстний довтолгооноос сэргийлэх, дайралтыг тогтоон барьж өмнө зүгт байгаа сэргийлэлтийн хэдэн давхар шугам хийгээд гол хот сууринд мэдээ хүргэх цаг хожих, хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг хянах, зам харилцаа, татвар хураалт, бэлчээрийн зохицуулалт гэх мэт олон чиг үүрэгтэй байгуулагдсан бололтой. Одоо ч гэсэн “Хэрмэн зам” хэмээх тал нутгийн зам харилцааны үүргээ биелүүлсээр байгаа билээ.</p> Чан Шяожен Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 87 92 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10106 <p class="p1">Энэхүү өгүүлэлд Засагт хан аймгийн Баатар засгийн хошууны халхчуудын дотор бүртгэгдсэн овгуудын талаар өгүүллээ. Тус хошуунд Авга, Алаг адуутан (Алаг адууныхан), Баарин, Баатад, Багш хиа нар, Боржигин, Бэсүд, Горлос, Дайчин, Дөчин, Еншөөбүү (Огтор Еншөөбүү), Жалайр, Зуухныхан, Их мянган, Олхонууд, Өөлд, Өрлөгчүүд (Өрлөгүүд), Сартуул, Тангуд, Тугчин, Тугтан, Урианхай, Хойд, Хорхой нүдэн, Хотгойд, Цахар зэрэг овгийнхон аж төрсөөр ирсэн байна.</p> Баасанхүү Батмөнх Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 93 101 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10107 <p class="p1">Монголын өндөрлөгт эрт үеэс аж төрсөн сууж ирсэн нүүдэлчин ард түмний бүтээсэн соёлын үнэт өвийн нэг бол монгол гэр билээ. Нүүдлийн соёл иргэншилт монголчуудын ахуй байдалд тохирсон сууц болох монгол гэр нь угсаатны эдийн соёлын түүхэн хөгжил, өвөрмөц онцлогийг илтгэн харуулахын зэрэгцээ оюуны соёлын асар их өвийг хадгалж байдаг. Монгол нүүдэл соёлын бэлгэдэл болох монгол гэрийн түүх, соёлын ач холбогдол, бүтцийн өвөрмөц онцлог, орчин үеийн нийгэмд гарч буй өөрчлөлтийг судалснаар бид үндэсний хэв шинж, орчин үеийн мэдрэмжийг хадгалсан архитектурын бүтээлийг бий болгож чадна.</p> Бай Мандуулт Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 102 106 https://journal.num.edu.mn/MJAAE/article/view/10108 <p class="p1">Дурсгалт газар нь Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын&nbsp; төвөөс хойд зүгт 15 км орчим зайд, сумын нутгийн хойд хэсгээр байрлах Хангайн нуруунаас урагш нуруулдсан хоёр талаараа өргөн ам бүхий Дөмбөн хэмээх уулын хойд үзүүрээр Баруун Шинстэйн амнаас Зүүн Шинстэйн ам руу давах шороон замын хойд талд, хойноос урагш нуруулдсан хамрын орой хэсгийн тэгш дэвсэг дээр гүн жалгын хоёр талаар байрлана.</p> Төмөр-Очир Идэрхангай Лхагвасүрэн Хүслэн Амарбат Гүнчинсүрэн Copyright (c) 2025 2025-06-18 2025-06-18 14 1 107 110